آیه 20 سوره حدید

اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ «20»

بعد از بيان حال فريقين در نشأه آخرت، بيان تحقير و فناء و زوال دنيا را

جلد 13 - صفحه 36

فرمايد تا مغرور به آن نشوند:

اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا: بدانيد اى طالبان دنيا بدرستى كه جز اين نيست كه زندگانى اين سراى دنيا، لَعِبٌ وَ لَهْوٌ: بازيچه و مشغولى است، و رنج و زحمت در طلب متاع آن بى‌فايده مانند بازيچه اطفال كه فايده بر آن مترتب نشود، و مشغولى است كه به سبب اشتغال شما به آن بازمى‌مانيد از مراتب عظيمه اخرويه، وَ زِينَةٌ: و آرايشى است در مطاعم خوشگوار و ملابس نيكو و منازل دلكش و مراكب راهوار و غير آن، وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ‌: و مفاخرت نمودن نسبت به يكديگر به سبب نسب عالى و جاه و منازل، وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ‌: و مباهات كردن در كثرت مالها و عدد آن، وَ الْأَوْلادِ: و بسيارى فرزندان.

ابن عباس گفته: جميع اموال غير حلال، تكاثر است؛ و تطاول بر اولياى خدا به مال و اولاد و خدم، تفاخر.

بعضى اكابر در وصف دنيا گفته‌اند: الدّنيا لعب كلعب الصبيان و لهو كلهو الفتيان و زينة كزينة النسوان و تفاخر كتفاخر الاقران و تكاثر كتكاثر الدهقان؛ و بر هيچ عاقلى مخفى نيست كه اين بازى به اندك زمانى برطرف شود، و لهو و فرح، به غم و كدرت مبدل گردد، و زينتهاى آن از هم فرو ريزد، و تفاخر و تكاثر او چون شراره آتش نابود گردد.

بيان: حضرت امير المؤمنين عليه السّلام به عمار ياسر فرمود: اى عمار، براى دنيا غم مخور كه جمله لذات دنيا شش است: مطعوم، مشروب، ملبوس، منكوح، مركوب، مشموم. شريفترين مطعومات عسل است و آن لعاب مگس باشد، و بهترين مشروبات آب است و جمله حيوانات در آن مساويند، و نيكوترين مشمومات مشك و آن خون آهو باشد، و زيباترين مركوبات اسب است و راكب آن در مظنّه هلاكت است، و نفيس‌ترين ملبوسات ابريشم است و آن تنيده كرم باشد، و معظم فوائد منكوحات مواقعه است و آن ادخال مجراى بول باشد در بول ديگر؛ و چون معظم لذات دنيا مبتنى بر اين امور خسيسه دنيه‌

جلد 13 - صفحه 37

است، پس معلوم شود كه قدر و منزلت آن چه اندازه باشد. «1» حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روزى با جمعى صحابه بر بزغاله مرده‌اى گذشت، ديد متورّم و متعفّن شده، كنار راه افتاده، فرمود: كيست اين را به درمى بخرد؟ گفتند: يا رسول اللّه در زندگى به يك درم نمى‌ارزيد، اكنون كه مرده گنديده است، كه او را به درمى بخرد؟ فرمود: به خدا سوگند كه دنيا نزد حق تعالى حقيرتر از اين بزغاله است. «2» و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام پرسيد وصف دنيا فرما، فرمود: الدّنيا اوله بكاء و اوسطه عناء و آخره فناء: «3» اولش گريه، و وسطش غم و اندوه، و آخرش فنا باشد.

ثابت بن سعيد گفته: دنيا چون عقربى است كه دنبال آن جز زهر نيست، به هر كه رسد نيش زند.

حق تعالى در بى‌اعتبارى دنيا و سرعت زوال آن تمثيل فرموده به اين مثل كه دنيا: كَمَثَلِ غَيْثٍ‌: مانند بارانى است كه بر زمين كشته ببارد و تخمها كه در اوست زود برويد و راست بايستد، و به جهت طراوت و نضارت، أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ‌: به شگفت آورد زارعان را روئيده شده باران، يعنى آنچه رسته شده از باران، يا متعجب سازد آن گياه كفار را كه اعجاب آنها به زينت دنيا بيشتر است بر خلاف اهل ايمان، زيرا مؤمن چون امرى معجب مشاهده كند فكر او منتقل شود به قدرت صانع آن، پس سبب تعجب او در نبات قدرت الهى مى‌شود نه طراوت و نضارت آن، و كافر فكر او تجاوز نكند از آنچه احساس نموده بلكه مستغرق امر محسوس شده فكر خود را مقصور مى‌دارد بر تعجب آن و اصلا متوجه خالق نشود. حاصل مانند نباتى است كه از باران روئيده با كمال تر و تازگى،

«1» منهج الصادقين، جلد 9، صفحه 186.

«2» مدرك ياد شده.

«3» مدرك ياد شده.

جلد 13 - صفحه 38

ثُمَّ يَهِيجُ‌: پس خشك گردد به يكى از آفات سماوى و ارضى، فَتَراهُ مُصْفَرًّا:

پس بينى آن را زرد بعد از سبزى و خرّمى، ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً: پس گردد بعد از زردى درهم شكسته و كوفته و ريزه گشته، يعنى مال و منال دنيا نيز چنين است كه روزى چند سبز و خرم باشد بعد از آن به حرارت آفتاب يا به آفات خشگ گردد و ريزه گشته، به باد حوادث متلاشى و پراكنده گردد، يا باد مرگ درآيد و حيات ضعيف او را كه نبات طبيعت باشد به پيرى خشك گرداند و مال او را به ديگرى منتقل سازد.

بيان: تشبيه زندگانى دنيا به نبات در اينكه: عاقبت دنيا كه انسان طالب و جالب آنست مانند عاقبت اين مزروع است در حينى كه غايت اميدوارى و دلبستگى به زخارف دنياست، ناگاه سيل اجل رسيده با هزاران حسرت، نهال او را بدرآرد و ثمرات آرزوهاى او را نابود سازد؛ بنابراين چنانچه اين زرع را عاقبت خوشى نباشد، همچنين مغرور و فريفته دنيا را سر انجام پسنديده نخواهد بود و شايد وبال و نكال آن طارى شود چنانچه فرمايد:

وَ فِي الْآخِرَةِ: و در آخرت، عَذابٌ شَدِيدٌ: عذاب سخت است مر دشمنان خدا را كه همه عمر در طلب دنيا گذرانيده و حق را فراموش كرده باشند، وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ‌: و آمرزش از جانب خدا عاصيان اهل ايمان را ثابت، وَ رِضْوانٌ‌: و خشنودى مر دوستان حق را كه به جهت اشتغال به طاعت و عبادت، ترك دنيا كرده باشند محقق است. اين كلام براى تحذير به انهماك در دنيا و تحريص بندگان است بر موجب كرامت در آخرت، پس به جهت تأكيد آن فرمايد:

وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا: و نيست زندگانى دنيا، إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ: مگر متاع و بهره فريب دهنده.

تبصره: دنيا متاع غرور است نسبت به كسى كه مغترّ شود به آن و آن را به جهت مستلذات نفس و هوى و شهوات بكار برد و از حظوظ آخرت بازماند؛ و اما اگر صاحب دولتى مدد و توفيق سبحانى شامل شود بوسيله اسباب دنيوى در تحصيل مقاصد اخروى سعى نمايد و به سبب آن از مراضى ربّانى بهره بردارد،

جلد 13 - صفحه 39

دنيا نسبت به او متاع سرور خواهد بود نه غرور، و لهذا سعيد بن جبير فرموده: الدّنيا متاع الغرور لمن لم يشتغل بطلب الآخرة و من اشتغل بطلبها فهو له متاع بلاغ الى ما هو خير منه» و مصداق اينست حديث نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: نعم المال الصّالح للرّجل الصّالح. «1»

أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ «16» اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ «17» إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ «18» وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ «19» اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ «20»

ترجمه‌

آيا وقت نشده است براى آنانكه ايمان آوردند كه رقيق و نرم شود دلهاشان براى ياد خدا و آنچه نازل شد از كلام خداوند و نباشند مانند آنان كه داده شدند كتاب را پيش از اين پس دراز شد بر آنان مدّت پس سخت شد دلهاشان و بسيارى از آنان متمرّدانند

بدانيد كه همانا خدا زنده ميگرداند زمين را بعد از مردنش بتحقيق بيان نموديم براى شما دلائل واضحات را شايد كه شما تعقل كنيد

همانا مردان صدقه دهنده و زنانى كه صدقه دهنده‌اند و وام دادند بخدا وامى نيكو زياد كرده ميشود براى ايشان و براى آنان پاداشى نيكو است‌

و آنانكه گرويدند بخدا و پيمبرانش آن گروه ايشانند بسيار راستگويان و مانند شهيدانند نزد پروردگارشان براى ايشان است مزد آنها و نور آنان و آنانكه كافر شدند و تكذيب كردند آيتهاى ما را آن گروه اهل دوزخند

بدانيد جز اين نيست كه زندگانى دنيا بازيچه و مشغول كننده و آرايش و مفاخره كردن بر يكديگر ميانتان و مباهات نمودن بزيادتى مال و اولاد است مانند بارانى كه بشگفت آرد زارعان را روئيدنيهايش پس خشك گردد پس بينى آن را زرد پس بگردد خرد

جلد 5 صفحه 147

شده و درهم شكسته و در آخرت عذاب سخت است و آمرزش از خدا و خوشنودى و نيست زندگانى دنيا مگر وسائل فريب.

تفسير

خداوند متعال بعد از ذكر احوال اهل نفاق روى سخن را بجانب اهل ايمان معطوف داشته ميفرمايد آيا وقت آن نشده كه دلهاى مؤمنان خاضع و خاشع شود براى ياد خدا و آنچه نازل شده از جانب او براستى و درستى كه قرآن مبين است و آن كه نباشند ايشان مانند اهل كتاب كه قبلا كتب سماوى براى ارشاد آنها نازل شد و بمرور زمان دلهاى آنها قساوت پيدا كرد و پشت پا زدند باحكام الهى و بيشترشان تمرّد نمودند و از اطاعت خدا و پيغمبرشان خارج شدند بدانيد و مأيوس نباشيد از رفتن زنگار دل بتوبه و انابه كه خدا چنانچه زمين مرده را در هر سال زنده ميكند دل‌هاى مرده را هم ميتواند زنده كند و توفيق طاعت و عبادت دهد ما براى تعقّل و تدبّر و تكميل نفوس شما ادلّه و براهين واضحه اقامه نموديم تا بآنها ارشاد و هدايت شويد كسانيكه از مال حلال خود صدقه دادند در راه خدا يا كسانيكه از صميم قلب ايمان آوردند بخدا و پيغمبر او چون انّ المصدّقين و المصدّقات بتخفيف صاد نيز قرائت شده و وام دادند بخدا وام خوبى چنانچه در آيات سابقه بيان شد خداوند زيادتر از آن بآنها عوض ميدهد و براى ايشان اجر خوب مثمرى خواهد بود و آن كسانيكه گرويدند بخدا و پيغمبران او و اوصياء ايشان آنها بسيار راست‌گويان و در حكم شهيدانند نزد خداوندشان از براى آنان است اجر شهيدان و نورانيّتشان و آنانكه منكر اصول دين شدند و تكذيب نمودند آيات قرآن و اوصياء پيغمبر آخر الزّمان را آنها مصاحب و ملازم آتش جهنمند و مستفاد از روايات ائمه اطهار آنست كه آيه اوّل در شأن اهل ايمان در غيبت امام زمان نازل شده و در آيه دوم مراد از احياء زمين بعد از موت آن كفر اهل زمين است و احياء آنها بظهور آن حضرت چون كافر در حكم مرده است و در بعضى بعدل بعد از جور تفسير شده و در آيه چهارم مراد خداوند از گروندگان بخدا و انبيا كه صدّيقون و شهداء نزد پروردگارند شيعيان اهل بيت اطهارند كه تمام اقوال پيغمبران را تصديق نمودند و چون با محبّت اهل بيت از دنيا ميروند

جلد 5 صفحه 148

خداوند اجر شهداء و نورانيّت آنها را بايشان عنايت ميفرمايد و بنظر حقير محتمل است مراد از شهداء نزد خدا گواهان نزد خدا بر اعمال عباد باشد يعنى شهادت آنها نزد خدا پذيرفته مى‌شود چنانچه ظاهر است و منافات با روايات ندارد چون اراده بيش از يك معنى از لفظ جائز و در قرآن شايع است ولى چون مستظهر از روايات معناى اوّل بود در ترجمه و تفسير از آن تجاوز ننمودم و بعضى شهداء را بمعناى كشته‌شدگان در راه خدا و بعضى مراد از آن را انبياء و اين كلام را منفصل از سابق دانسته‌اند و متّبع روايات ائمه اطهار است نه اقوال غير ايشان و پس از اين خداوند براى اقبال بندگان بآخرت و زهد در دنيا لذّات آن را از كودكى تا پيرى بترتيب ذكر فرموده و ناچيز شمرده باين بيان كه زندگانى دنيا بازى خسته كننده بى‌ثمر پرخطر است و سرگرمى و اشتغال بامورى است كه موجب انصراف از آخرت مى‌شود و جز شهوت‌رانى موقت و ضرر مؤبّد ثمرى ندارد و زينت و آرايش و پيرايش و تجمّلات خارجى است از قبيل خانه و اثاث و مركب و غيرها كه دوام و بقاء و وقر نزد دانشمندان ندارد و مفاخره بر يكديگر است بحسب و نسب و منصب و جاه و جلال كه قبيح و ناپسند نزد عقلا و مذموم در اخلاق است و جز ايجاد بغض و عداوت و كينه و حسد فائده‌اى بر آن مرتّب نيست و مباهات بكثرت مال و اولاد و احفاد است كه بمراتب آن قبيح‌تر و ناپسندتر و آثار سوئش بيشتر است پس مثل دنيا و لذّات آن مثل بارانى است كه بيايد و نبات و زرعى را بروياند و زارعين از خوبى آن بشگفت درآيند و مسرور شوند پس بادى بوزد و خشك كند آن را و زرد گردد پس خرد و خاك شود و بباد رود در آن كه رونقى بى‌دوام و مايه حسرت على الدّوام است و بنابراين كفّار بمعناى زرّاع است چون زارع تخم را در زمين پنهان مى‌كند و محتمل است بمعناى مشهور خود باشد و بنابراين اختصاص اعجاب بكفّار براى آنست كه آنها باين امور بيشتر دلبستگى و خرسندى پيدا ميكنند و در آخرت عذاب سخت ممتدّ براى كفّار و فجّار است و آمرزشى كه فوائد آن قابل احصاء نيست و خوشنوديى كه بوصف در نميآيد براى اهل ايمان و معرضين از دنيا است و نيست زندگانى دو روزه دنيا و لذائذ ششگانه نامبرده آن مگر كالا و اسباب‌

جلد 5 صفحه 149

فريب يا مگر بهره و نفع فريب براى فريب خورده.

اعلَمُوا أَنَّمَا الحَياةُ الدُّنيا لَعِب‌ٌ وَ لَهوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَينَكُم‌ وَ تَكاثُرٌ فِي‌ الأَموال‌ِ وَ الأَولادِ كَمَثَل‌ِ غَيث‌ٍ أَعجَب‌َ الكُفّارَ نَباتُه‌ُ ثُم‌َّ يَهِيج‌ُ فَتَراه‌ُ مُصفَرًّا ثُم‌َّ يَكُون‌ُ حُطاماً وَ فِي‌ الآخِرَةِ عَذاب‌ٌ شَدِيدٌ وَ مَغفِرَةٌ مِن‌َ اللّه‌ِ وَ رِضوان‌ٌ وَ مَا الحَياةُ الدُّنيا إِلاّ مَتاع‌ُ الغُرُورِ «20»

بدانيد و آگاه‌ باشيد جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ زندگاني‌ دنيا بازيگريست‌ و بيهودگيست‌ و خودسازيست‌ و مباهات‌ كردن‌ ‌است‌ ‌بر‌ يكديگر خوردنست‌ و جمع‌ آوري‌ مال‌ و اولاد مثل‌ دنيا مثل‌ باران‌ ‌است‌ ‌که‌ مي‌روياند نبات‌ ‌را‌ بطوري‌ ‌که‌ كشت‌ كنندگان‌ تعجّب‌ ميكنند ‌از‌ سبزي‌ و خرّمي‌ ‌او‌ سپس‌ ‌بر‌ ميگردد زرد ميشود ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ خشك‌ ميشود و ‌از‌ ‌بين‌ ميرود و ‌در‌ آخرت‌ عذاب‌ شديد دارد و حال‌ آنكه‌ مغفرت‌ و آمرزش‌ خداي‌ متعال‌ و خشنودي‌ ‌او‌ ‌در‌ آخرت‌ ‌است‌ و نيست‌ زندگاني‌ دنيا مگر متاعي‌ فريبنده‌.

‌اينکه‌ آيه شريفه‌ دنيا ‌را‌ دو نحوه‌ نشان‌ ميدهد يك‌ نحوه‌ اينست‌ ‌که‌ انسان‌ غرق‌ دنيا شود و ‌از‌ آخرت‌ غافل‌ گردد ‌که‌ دنياي‌ مذمومه‌ گويند و ‌اينکه‌ جز لهو و لعب‌ نيست‌ كساني‌ ‌که‌ علاقه‌ باو پيدا كردند و فريب‌ زخارف‌ ‌او‌ ‌را‌ خوردند ‌که‌ غرق‌ شهوات‌ نفسانيّه‌ شدند يك‌ قسمت‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌به‌ لعب‌ و بازيگري‌ و تفريح‌ و تفرّج‌ گذرانيدند و يك‌ قسمت‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌به‌ آلات‌ لهو، ساز، آواز، رقص‌، تماشا خانه‌ها و سينماها، مجالس‌ معاصي‌، شرب‌، قمار، فسق‌ و فجور طي‌ّ كردند يك‌ قسمت‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌به‌ ‌خود‌ پردازي‌ و زينت‌ كني‌. گيسوان‌ ‌را‌ چه‌ نحوه‌، صورت‌ ‌را‌ چه‌ شكل‌، لباس‌ ‌را‌ چه‌ طرز، خانه‌ ‌به‌ چه‌ كيفيت‌، فرش‌ و مبل‌ ‌به‌ چه‌ نحوه‌ ‌از‌ ‌بين‌ بردند و يك‌ قسمت‌ ‌را‌ ‌به‌ بلند پروازي‌ و فخريّه‌ و مباهات‌. ‌من‌ كيم‌، پدرم‌ كي‌ ‌بود‌، مادرم‌ ‌که‌ ‌بود‌، درجه‌ام‌ ‌به‌ چه‌ پايه‌ ‌است‌. مقامم‌ چه‌ اندازه‌ بلند ‌است‌ قدرت‌ و تواناييم‌ چه‌ مقدار ‌است‌ تلف‌ كردند يك‌ قسمت‌ ‌به‌ جمع‌ آوري‌ مال‌، حلال‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ حرام‌ و كثرت‌ اولاد و احفاد و عدّه‌ و عدّه‌ و اتباع‌ و نحو اينها عمر ‌خود‌ ‌را‌ صرف‌ كردند و ‌از‌ دست‌ دادند.

ناگهان‌ بانگي‌ برآمد خواجه‌ مرد‌-‌ ‌که‌ گفتند انسان‌ سه‌ دشمن‌ دارد.

1‌-‌ دنيا ‌خود‌ ‌را‌ جلوه‌ ميدهد.

جلد 16 - صفحه 435

2‌-‌ نفس‌ مايل‌ ميشود.

3‌-‌ شيطان‌ راه‌ نشان‌ ميدهد ‌اينکه‌ نحوه‌ ‌را‌ ميفرمايد:

اعلَمُوا أَنَّمَا الحَياةُ الدُّنيا لَعِب‌ٌ وَ لَهوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَينَكُم‌ وَ تَكاثُرٌ فِي‌ الأَموال‌ِ وَ الأَولادِ سپس‌ تشبيه‌ ميفرمايد و مثال‌ ميزند.

كَمَثَل‌ِ غَيث‌ٍ باران‌ شديد.

أَعجَب‌َ الكُفّارَ كشت‌ كاران‌ ‌که‌ دانه‌ها ‌را‌ زير خاك‌ ميكنند و ‌آن‌ باران‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مي‌روياند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌از‌ سبزي‌ و خرّمي‌ اينها تعجّب‌ ميكنند.

نَباتُه‌ُ لكن‌ دوام‌ و بقايي‌ ندارد بفاصله كمي‌ زرد ميشود.

ثُم‌َّ يَهِيج‌ُ فَتَراه‌ُ مُصفَرًّا دنيا ‌هم‌ همين‌ نحو ‌است‌ ‌اگر‌ ‌اينکه‌ نوش‌ها ‌را‌ دارد هزارها نيش‌ ‌هم‌ دارد

دار بالبلاء محفوفة و بالغدر موصوفة

دار محنة و بلية احدي‌ ‌را‌ نيست‌ ‌که‌ دل‌ خوش‌ ‌باشد‌ مرضهاي‌ گوناگون‌ بلاهاي‌ مختلف‌، ظلم‌هاي‌ متشتت‌، آرزوهاي‌ دراز، گرفتاري‌هاي‌ سخت‌.

ثُم‌َّ يَكُون‌ُ حُطاماً ‌از‌ ‌بين‌ برود اجل‌ وقتي‌ رسيد آني‌ فرصت‌ نميدهد، مي‌گذارد و مي‌رود ‌با‌ بارهاي‌ سنگين‌ گناه‌.

وَ فِي‌ الآخِرَةِ عَذاب‌ٌ شَدِيدٌ. نحوه‌ دوم‌ اينكه‌ دنيا ‌را‌ مزرعه آخرت‌ قرار دهد و دار عمل‌ بداند و تحصيل‌ آخرت‌ كند ‌که‌ موجب‌.

وَ مَغفِرَةٌ مِن‌َ اللّه‌ِ وَ رِضوان‌ٌ گردد بايد فريب‌ متاع‌ دنيا ‌را‌ نخورد ‌که‌ وَ مَا الحَياةُ الدُّنيا إِلّا مَتاع‌ُ الغُرُورِ

]

(آیه 20)- دنیا چیزی جز متاع غرور نیست! از آنجا که حب و علاقه دنیا سر چشمه هر گناه و «رأس کل خطیئه» است در این آیه ترسیم گویائی از وضع زندگی دنیا و مراحل مختلف، و انگیزه‌های حاکم بر هر مرحله را ارائه داده، می‌گوید:

«بدانید زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و تجمل پرستی و فخر فروشی در میان شما و افزون طلبی در اموال و فرزندان است» (اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ

ج5، ص105

وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ)

.به این ترتیب «غفلت»، «سرگرمی»، «تجمل»، «تفاخر» و «تکاثر» دورانهای پنج‌گانه عمر آدمی را تشکیل می‌دهند.

سپس با ذکر یک مثال آغاز و پایان زندگی دنیا را در برابر دیدگان انسانها مجسّم ساخته، می‌فرماید: «همانند بارانی که محصولش کشاورزان را در شگفتی فرو می‌برد، سپس خشک می‌شود به گونه‌ای که آن را زرد رنگ می‌بینی، سپس تبدیل به کاه می‌شود»! (کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً).

«کفار» در اینجا به معنی کشاورزان است، زیرا اصل معنی «کفر» به معنی «پوشاندن» است، و چون کشاورز بذرافشانی کرده و آن را زیر خاک می‌پوشاند از این رو به او «کافر» می‌گویند.

سپس به بازده عمر و نتیجه و محصول نهائی آن پرداخته، می‌افزاید: «و در آخرت (از دو حال خارج نیست): عذاب شدید است یا مغفرت و رضای الهی» (وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ).

و سر انجام آیه را با این جمله پایان می‌دهد: «و (به هر حال) زندگی دنیا جز متاع و فریب نیست»! (وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ).

جمله «دنیا متاع غرور است» مفهومش این است که وسیله و ابزار است برای فریبکاری، فریب دادن خویشتن، و هم فریب دیگران و البته این در مورد کسانی است که دنیا را هدف نهائی قرار می‌دهند و به آن دل می‌بندند، و آخرین آرزویشان وصول به آن است، اما اگر مواهب این جهان مادی وسیله‌ای برای وصول به ارزشهای والای انسانی و سعادت جاودان باشد هرگز دنیا نیست، بلکه مزرعه آخرت، و قنطره و پلی برای رسیدن به آن هدفهای بزرگ است.